Làng cổ Tiên Hòa, nay thuộc xã Tống Sơn, tỉnh Thanh Hóa (trước đây là xã Hà Lĩnh, huyện Hà Trung), tọa lạc bên dòng sông Bồng Khê – một nhánh tả ngạn sông Mã, trên vùng đất trù phú và thanh bình của xứ Thanh. Từ giữa thế kỷ XVII, sau những biến động do thiên tai, người dân đã định cư dọc chân núi Viễn Vông và hình thành hai thôn: Tiên Hòa Sơn (còn gọi là Khao Rú) và Tiên Hòa Bái (hay Khao Đồng).
Làng cổ Tiên Hoà nhìn từ trên cao (Ảnh: Xuân Lực)
Tại đây, vào những năm 1979 - 1980, các nhà khoa học đã phát hiện di chỉ Cồn Cổ Ngựa – một phần của nền văn hóa Đa Bút có niên đại khoảng 5.000–6.000 năm với hàng trăm di vật như di cốt người, công cụ bằng đá, vỏ hến, sò..., khẳng định sự tồn tại lâu đời của cư dân trên vùng đất này.
Ngõ nhỏ làng cổ Tiên Hoà (Ảnh: Quách Tuấn)
Cộng đồng dân cư ở Tiên Hòa từ xưa đã chọn thế đất dựa núi, xây làng theo kiến trúc quần cư bậc thang với hệ thống “ngõ hạng” (lối tắt) là những lối đi nhỏ theo bậc từ thấp lên cao. Ngõ hạng không chỉ mang dấu ấn lịch sử mà còn là nét đặc trưng văn hóa độc đáo của làng, với 12 ngõ có tên gọi riêng như: Cổng, Cụt, Cửa, Chùa, Đình, Hát, Mã, Nghè, Thượng, Trung, Trôi, Giếng Đào. Song hành cùng đó là hệ thống giếng làng cổ, với nguồn nước trong mát được người dân sử dụng và gìn giữ từ bao đời. Dọc theo bờ sông Bồng Khê, mỗi ngõ đều có bến nước – nơi sinh hoạt thường ngày, gắn liền với ký ức và nếp sống nông thôn mộc mạc, bình yên.
Dọc theo những bức tường phủ rêu xanh được xây bằng gạch nung và đá phiến, du khách sẽ bắt gặp đình làng Tiên Hòa – một công trình kiến trúc gỗ truyền thống hàng trăm năm tuổi với 5 gian, 6 vì kèo, hoa văn và họa tiết được chạm khắc tinh xảo. Ở vị trí cao nhất trong làng, trên sườn núi Mánh Sơn (hay còn gọi là Mã Lim), tọa lạc Chùa Cao (Thiên Sơn tự) – được xây dựng từ thời Lê. Dù trải qua nhiều biến thiên lịch sử khiến kiến trúc gốc không còn nguyên vẹn, những dấu tích như nền móng, bia đá, chân tảng, gạch ngói vẫn còn hiện hữu, gợi nhắc về thời kỳ thịnh vượng của Phật giáo nơi đây. Từ năm 2020, Chùa Cao được phục dựng, đến nay đã hoàn thiện nhiều hạng mục đặc sắc, trong đó nổi bật là tượng Bồ Tát bốn mặt hướng về bốn phương Đông – Tây – Nam – Bắc, cùng cây cầu kính dài ấn tượng và bàn tay khổng lồ đặt ở trung tâm – tạo điểm nhấn thu hút du khách chiêm bái và tham quan.
Khung cảnh thanh bình của Chùa Cao (Ảnh: fanpage Chùa Cao Hà Lĩnh - Tuổi trẻ hướng Phật)
Làng cổ Tiên Hòa không chỉ là một không gian sống mà còn là một bảo tàng sống động, nơi lưu giữ những giá trị văn hóa và lịch sử độc đáo.Từ đây, du khách có thể dễ dàng kết nối với các điểm đến sinh thái, văn hoá, tâm linh nổi tiếng khác của xứ Thanh như đền Hàn, đền Cô Bơ (xã Tống Sơn); cụm di tích đền Bà Triệu (xã Triệu Lộc); danh thắng Kim Sơn (xã Biện Thượng); di sản văn hoá thế giới Thành Nhà Hồ (xã Tây Đô)… theo các trục đường quốc lộ 1A, cao tốc Bắc Nam, quốc lộ 217…Với sự kết hợp hài hòa giữa kiến trúc cổ xưa, di tích khảo cổ và cảnh quan thiên nhiên thơ mộng, nơi đây mang đến cho du khách một hành trình trở về với cội nguồn và sự bình yên. Nếu bạn đang tìm kiếm một nơi để tìm hiểu về lịch sử xứ Thanh và tận hưởng không gian làng quê Việt Nam, làng cổ Tiên Hòa chắc chắn sẽ không làm bạn thất vọng.
Biên tập: Nguyễn Việt Hoàng
Ảnh: Quách Tuấn, Xuân Lực, fanpage Chùa Cao
