Dân tộc Khơ Mú, ở huyện vùng vào Mường Lát,tỉnh Thanh Hóa chủ yếu cư ngụ ở bản Đoàn Kết, xã Tén Tằn và bản Lách, xã Mường Chanh. Đồng bào dân tộcKhơ Mú có những nét văn hóa đặc sắc của riêng, đóng góp vào kho tàng bản sắcvăn hóa của đồng bào các dân tộc xứ Thanh nói riêng và Việt Nam nói chung.Dân tộc Khơ Múcó một số nét truyền thống như mỗi dòng họ mang tên một loài chim, thú hoặccây cỏ nào đó trong rừng. Có thể chia làm 3 nhóm họ: Nhóm tên thú gồm: Hổ, cầyhương, chồn; nhóm tên chim: Phượng hoàng đất, chìa vôi, cuốc, bìm bịp; nhómtên cây gồm: Tỏi, dương xỉ, tu va cút. Các dòng họ kiêng kỵ việc săn bắt, ănthịt các loại chim, thú, chặt hái các loại cây thuộc dòng họ mình. Đồng bàoquan niệm nếu ai vi phạm vào điều cấm kỵ đó sẽ bị thần linh trừng phạt. Đóchính là vết tích tín ngưỡng tô tem (vật tổ) nguyên thuỷ còn lại cho đến ngàynay của người Khơ Mú.Người Khơ mú yêu thích các loại dân ca mangtính sử thi, trữ tình, hát đối đáp, trong biểu diễn họ thích múa xòe, thổi cácloại nhạc cụ, bộ gõ làm từ tre, nứa, nhất là khèn môi.
Trang phục của ngườiKhơ mú (sưu tầm)
Khèn môi là loại nhạc cụ độc đáo, dùng đểthổi, nó có thể dài, ngắn, nhiều lớp hay ít lớp là tuỳ vào thói quen và cách sửdụng của từng dân tộc, khèn môi có hai bộ phận chính là khung giữ cố định vàlưỡi gà di động để điều khí khi thổi để phát âm thanh. Thổi khèn môi là sự kếthợp của ngón tay trỏ bên phải điều khiển lưỡi gà di động để điều khí khi thổiđể phát ra âm thanh đặc trưng của người thổi, tuỳ vào mức độ tình cảm thể hiện.Về cơ bản, khèn môi của người Khơ múgiống với khèn môi của các dân tộc khác, tuy nhiên, chất liệu làm khèn môi củangười Khơ mú là tre, hoặc nứa già để khô, thường là khèn đơn, dài chừng 14cm vàđường kính lớn nhất của ống khoảng 1,5cm.
Hoa văn trên trang phụcthể hiện văn hoá của người Khơ mú (sưu tầm)
Với khèn môi của người Khơ mú khi thổi,âm thanh phát ra không vang sâu như những khèn môi làm từ kim loại mà nó cótiếng khàn khàn, cộng với tiếng lách cách của thanh tre làm lưỡi gà tạo ra sựđộc đáo của khèn môi dân tộc Khơ mú. Khèn môi không dùng cho các hoạt động tínngưỡng, mà nó chủ yếu do nam thể hiện, dùng để độc tấu, đôi khi cả đệm háttrong các hội vui của buôn làng, nhằm mục đích giải trí.
Vũ Thị Ngời
